Joren Vermeersch is geen fan van Hezbollah en Hamas, dat mag duidelijk zijn [1]. De historicus schrijft in zijn columns in de Standaard dat Hezbollah de Israëlische burgerbevolking met “blind en niets ontziend geweld” bestookt, en dit “tot het land verdwenen is van de kaart van het Midden-Oosten” [2]. Over Hamas laat Vermeersch onder meer optekenen dat het een “genocidale beweging” is die “maar één einddoel [kent]: de vernietiging van de Joodse samenleving en de Joodse staat in Israël” [3].

Wettige zelfverdediging?
Opvallend mild is de columnist echter voor de keerzijde van de ideologische medaille. De nietsontziende oorlog in de Gazastrook omschrijft hij als “een militaire verdediging tegen de terreur van Hamas” die “opgedrongen werd door de terreurbeweging”, want “het is dat of de terreur van Hamas blijven ondergaan” [3]. Met andere woorden, voor de gruweldaden van Hamas – een ideologische tegenpool – is er geen enkel excuus, voor de slachtingen van het Israëlische leger – een ideologische verwant – is het recht op zelfverdediging een afdoende verklaring.

Geen kwestie van links of rechts
Vermeersch is in goed gezelschap met zijn bizarre asymmetrische veroordeling van geweld, en dat gezelschap situeert zich niet alleen aan de rechterkant van het politieke spectrum, wijst recent onderzoek uit [4]. In de nasleep van de bestorming van het Amerikaanse Capitool door aanhangers van Donald Trump in 2021, gingen onderzoekers uit de VS, België en Italië na hoe mensen reageren op nieuws over gewelddadige extremistische groeperingen en hun gruweldaden.

Hoofdonderzoeker James Johnson en zijn team legden hun participanten een (fake) krantenartikel voor. Daarin stond beschreven hoe een gewapende burgerwachtmilitie zich tijdens de verkiezingen had opgesteld bij een stembureau, en ter plekke in aanvaring kwam met een onschuldige kiezer. De helft van de participanten kreeg een versie van het artikel te lezen waarin het slachtoffer milde verwondingen opliep (vb., een verstuikte enkel), terwijl de andere groep te horen kreeg dat het slachtoffer met levensbedreigende verwondingen was afgevoerd (i.e., leden van de militie waren op hem blijven slaan en schoppen tot de man bewusteloos was). Het hele verhaal was losjes gebaseerd op- en vertoonde sterke overeenkomsten met reële voorvallen tijdens de verkiezingen van 2020 waarbij zwaarbewapende blanke en zwarte militieleden opdoken bij stemlokalen [5-6].

Let’s talk about race, baby
Belangrijk detail: de onderzoekers manipuleerden, behalve de aard van de verwondingen, ook de foto die naast het krantenartikel stond. De helft van de participanten kreeg namelijk een foto te zien van een militie die exclusief uit witte mensen bestond, terwijl de andere helft van te participanten uit de begeleidende foto kon afleiden dat de militie exclusief uit zwarte mensen bestond.

Wat bleek nu? De manipulatie van de etnische achtergrond van de militie bleek een heel grote rol te spelen in de reacties van de deelnemers aan het onderzoek. Globaal genomen waren participanten – niet geheel onverwacht – meer geneigd om een strenge bestraffing te eisen wanneer de militie een ideologische medestander symboliseerde: mensen met eerder rechtse opvattingen waren strenger voor de zwarte militie, terwijl mensen met eerder linkse opvattingen vooral een strenge veroordeling voor de witte militie vorderden.

Een asymetrie in mildheid
Dit “wegen met twee maten en gewichten” werd nog duidelijker wanneer de onderzoekers ook de aard van de verwondingen mee in rekening brachten. Indien mensen namelijk de daden van een militie moesten beoordelen waarmee zij een ideologische band hadden (i.e., een witte militie voor rechtse mensen en een zwarte militie voor linkse mensen), dan woog de aard van de verwondingen zwaar door in hun oordeel, en zagen zij lichte verwondingen als “verzachtende omstandigheden” (i.e., ze eisten een mildere straf). Wanneer de militie echter tot het andere ideologische kamp behoorde (ie., een zwarte militie voor rechtse mensen en een witte militie voor linkse mensen), dan was er van mildheid geen sprake en vertoonden de deelnemers “attentional blindness” of “aandachtsblindheid” (i.e., ze eisten een strenge straf, ongeacht de aard van de verwondingen). En, opvallend, deze “ideologische asymmetrie in mildheid” deed zich aan beide kanten van het politieke spectrum voor, zowel op rechts als op links.

Eigen militie eerst?
De onderzoekers kaderden hun bevindingen in de “worldview conflict” hypothese [7]. Mensen gaan nu eenmaal liever de wereld interpreteren in overeenstemming met hun eigen normen, waarden, en overtuigingen [8-9]. Als een direct gevolg daarvan gaan we liever extra negatief reageren op een ideologische opponent wanneer we daar de kans toe hebben (en verzachtende omstandigheden onder de mat schuiven), terwijl we bij een ideologisch medestander aandacht hebben voor het “volledige plaatje”. De hierboven beschreven resultaten (en hoogstwaarschijnlijk ook de columns van Joren Vermeersch) zijn een perfide illustratie van dit mechanisme.

Uiteraard zijn er een aantal belangrijke kanttekeningen te maken bij dit onderzoek. Ten eerste gaat het om hypothetische reacties van deelnemers bij een onderzoek. Of mensen dezelfde vooringenomenheid vertonen wanneer zij als jurylid figureren in een rechtbank, is moeilijk te zeggen. Ten tweede is de worldview conflict hypothesis an sich niet geheel omstreden, en vertoonden volgens critici de bedenkers ervan zelf een verdacht gebrek aan mildheid wanneer zij evidentie evalueerden die het linkse kamp als even bevooroordeeld portretteerde als haar rechtse evenknie [10]. Ten derde komen gewelddaden door rechtse milities de laatste decennia in de praktijk veel vaker voor dan gewelddadige acties vanuit linkse milities [11-13], waardoor het mogelijks zelfs wenselijk is om harder op te treden tegen rechts-radicale groeperingen – dat zal toekomstig onderzoek moeten uitwijzen.

Conclusie
Moraal van het verhaal? Vooraleer men een standpunt inneemt over gewelddadige conflicten, kan het geen kwaad om even in de eigen politieke boezem te kijken. Dit houdt in: evalueren of een bepaalde mildheid jegens één partij in het conflict werkelijk gerechtvaardigd is door de feiten, of eerder voortkomt uit een ideologische voorkeur. In het geval van Israël-Palestina, kan dergelijke introspectie helpen om tot een accuratere lezing te komen van de genocidale feiten en misdaden waaraan beide zijden – maar zonder enige twijfel toch voor het overgrote deel de Israëlische apartheidsregering [14] – zich schuldig maken.

Referenties:

[1] De Standaard, 6/11/2023. De cultus van de terugkeer. https://www.standaard.be/cnt/dmf20231105_96811894

[2] De Standaard, 30/09/2024. Terreurverheerlijking op de VRT. https://www.standaard.be/cnt/dmf20240929_95994780

[3] De Standaard, 15/01/20024. Het morele dilemma genaamd Gaza. https://www.standaard.be/cnt/dmf20240114_96541701

[4] Johnson, J.D., Sattler, D.N., Luo, S., Van Hiel, A., Dierckx, K., & Vezzali, L. (2024). Reactions to Violent Extremist Groups: Militia Race Determines Whether Low and High Authoritarians Have “Selective Contextual Blindness” to Critical Information that Diminishes Punishment. Accepted for publication in the Psychology of Violence.

[5] Buhl, L. (2020, Oct 17). Donald Trump’s call to militia to ‘Watch’ polling places raises fears of voter intimidation. Newsweek. https://www.newsweek.com/donald-trumps-call-militia-watch-polling-places-raises-fears-voter-intimidation-1539900#:~:text=Politics-,Donald%20Trump%27s%20Call%20to%20Militia%20to%20%27Watch%27%20Polling%20Places,Raises%20Fears%20of%20Voter%20Intimidation&text=At%202020%27s%20first%20(and%20perhaps,advocates%20and%20militia%20members%20alike.

[6 Coleman, A. (2020, Oct 12). Armed groups say they will show up to polling sites of Election Day, and experts are afraid it will intimidate voters. Insider. https://www.businessinsider.com/armed-groups-planning-to-monitor-polling-sites-on-election-day-2020-10]

[7] Brandt, M. J., & Crawford, J. T. (2020). Worldview conflict and prejudice. In B. Gawronski (Ed.), Advances in experimental social psychology (pp. 1–66). Amsterdam, NL: Elsevier Academic Press. https://doi.org/10.1016/bs.aesp.2019.09.002

[8] Brandt, M. J., Reyna, C., Chambers, J. R., Crawford, J. T., & Wetherell, G. (2014). The ideological-conflict hypothesis: Intolerance among both liberals and conservatives. Current Directions in Psychological Science, 23(1), 27-34. https://doi.org/10.1177/0963721413510932 

[9] Crawford, J. T., & Brandt, M. J. (2020). Ideological (a) symmetries in prejudice and intergroup bias. Current Opinion in Behavioral Sciences, 34, 40-45. https://doi.org/10.1016/j.cobeha.2019.11.007 

[10] Baron, J., & Jost, J. T. (2019). False equivalence: Are liberals and conservatives in the United States equally biased?. Perspectives on Psychological Science, 14(2), 292-303. https://doi.org/10.1177/1745691618788876 

[11] Stall, H., Kishi, R., & Raleigh, C. (2020). En n https://acleddata.com/2020/10/21/standing-by-militias-election/

[12] Jasko, K., LaFree, G., Piazza, J., & Becker, M. H. (2022). A comparison of political violence by left-wing, right-wing, and Islamist extremists in the United States and the world. Proceedings of the National Academy of Sciences, 119(30), e2122593119. https://doi.org/10.1073/pnas.2122593119 

[13] Gurcov, N., Audibert, N., Yiagopoulou, V., & Crisetig, J. (2024). Is radical group violence on the rise in the EU? ACLED insight. https://acleddata.com/2024/05/31/is-radical-group-violence-on-the-rise-in-the-eu-acled-brief/

[14] The Rights Forum (25/09/2024). Het geweld in Israël/Palestina sinds 7 oktober 2023. https://rightsforum.org/statistieken/